فرهنگی

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

عنوان اقدام پژوهی :
شیوه های برطرف کردن مشکل انشانویسی
فراگیران پایه سوم ابتدایی
 
 
 

معلم پژوهنده :
خسرو حسنعلی زاده
(مدرک تحصیلی : کارشناسی آموزش ابتدایی)
(09144625385 و 04623242700)
 

محل اجرا : دبستان شهید سلطان بیگی
استان آذربایجان غربی
مدیریت آموزش و پرورش ماکو
 
 
 

برنامه ی معلم پژوهنده ی 1391
 
 
 
چکیده :
این اقدام پژوهی، با هدف شناسایی و درمان مشکل انشانویسی شاگردان پایه ی سوم یکی از آموزشگاه های ابتدایی پسرانه ی شهر ماکو انجام گرفته است. از دیگر اهداف مهم پژوهش حاضر می توان به این موارد اشاره نمود : شناسایی زمینه های بروز مشکل برای دانش آموزان در زمینه ی نوشتن و جمله سازی، بررسی و تبیین عوامل مؤثر در تقویت انشانویسی دانش آموزان، ارایه ی راهکارهای سودمند در جهت پیش گیری از بروز مشکلات نوشتن دانش آموزان، شناسایی راه حل های ممکن در راستای تقویت مطلوب و بهینه ی زمینه ای نگارشی فراگیران.
ـ واژگان کلیدی : انشا، انشانویسی، جمله سازی، مشکلات انشانویسی.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب :
عنوان                                                                                                                           صفحه
مقدمه ...................................................................................................................................................................... 1
توصیف وضعیت موجود(بیان مسأله) ..................................................................................................................... 2
گردآوری اطلاعات(شواهد 1) ................................................................................................................................ 2
تجزیه و تحلیل داده ها ............................................................................................................................................ 2
ارایه ی راه حل موقتی ............................................................................................................................................ 4
گردآوری اطلاعات(شواهد 2) ................................................................................................................................ 6
اجرای راه حل نهایی  ........................................................................................................................................... 10
ارزیابی از اجرای راهکارها ................................................................................................................................... 10
بحث و نتیجه گیری .............................................................................................................................................. 10
پیشنهادها .............................................................................................................................................................. 11
منابع و مآخذ ........................................................................................................................................................ 12
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مقدمه :
        مدرسه، جایی است که تعلیم و تربیت در آن جریان دارد، از این رو باید آنچنان محیطی باشد که موجب پرورش فکر و شکوفایی اندیشه ی شاگردان شود. مدارس امروز، با انتقال فراوان مفاهیم علمی و تمرین های تکراری بی معنا، فرصت اندیشیدن را از شاگردان گرفته اند. علاوه بر این، تنها انتقال اطلاعات برای اندیشیدن کافی نیست، بلکه معلم باید شرایط اندیشیدن را ایجاد کند، همچنانکه نانوا شرایط سوختن را فراهم می کند. در ضمن، اندیشیدن هدف نهایی نیست، بلکه شاگردان باید با اندیشیدن به شناخت صحیح دست یابند و این شناخت علمی صحیح، آنان را به یک باور تثبیت شده برساند. بر اثر ایجاد باور تثبیت شده است که گرایش به سوی عمل تحقق می یابد و در نهایت، به انجام دادن عمل منجر می شود(شعبانی، 1385).
         آنچه در نوشتن مهم است، مؤلفه ی اساسی تفکر و اندیشیدن است. به ویژه آنکه نوشتن مبتنی بر تفکر خلاق و براساس رویکردهای متبلور یک ذهن سیال و خردگرا شکل گرفته باشد. به واقع، در تکوین و شکل گیری قوه ی تفکر دانش آموزان برای نوشتن خلاقانه، معلم بیش از سایر اولیای آموزشی مدارس نقش اساسی و حتی محوری دارد. معلم، اول خود باید نویسنده ی خوبی باشد و در عین حال از ذهن متفکر و خلاقی نیز برخوردار باشد تا بتواند شاگردانی تربیت کند که در ساختن جملات نغز و شیوا و نگارش انشاهایی محکم و کم عیب و نقص، مهارت و توانایی مطلوبی دارند. بنابراین، می طبد که معلمان توجه جدی و ویژه ای نسبت به مقوله ی نوشتن دانش آموزان داشته باشند و تا آنجا که می توانند بسترهای مناسبی را جهت ایجاد و گسترش تفکر خلاق و مشاهده ی تأمل برانگیز دنیای پیرامون، برای آنها فراهم سازند.
         با این وصف، در اقدام پژوهی حاضر، به تشریح مشکلات انشانویسی شاگردان اینجانب پرداخته و در این راستا تلاش می شود که علل بروز مشکلات انشانویسی دانش آموزان بررسی و راهکارهای برطرف نمودن این گونه مشکلات نیز ارایه گردد.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
توصیف وضعیت موجود(بیان مسأله) :
        در سال تحصیلی 92 ـ 1391، در سازماندهی عمومی شرکت نموده و پایه ی سوم یکی از آموزشگاه های ماکو را انتخاب کردم تا به تدریس در این پایه ی حساس مشغول باشم. دبستانی که بنده در آن تدریس می کردم، دو کلاس سوم داشت که هر یک از آنان 34 دانش آموز را در خود جای داده بودند. تقسیم بندی این کلاس ها بین من و همکارم به وسیله ی قرعه کشی توسط مدیر آموزشگاه انجام گرفت. بنده در اولین روز مدرسه با ورود به کلاس خودم، سعی داشتم مثل همیشه با زبان شیرین فارسی سلام و علیک و احوال پرسی کنم و به آنها غیرمستقیم بفهمانم که در محیط های آموزشی ما باید به زبان فارسی صحبت کنیم. سپس از آنها خواستم که در مورد خود، معلم پارسالشان، و وضعیت تحصیلی، شغل پدر و ... صحبت نمایند، تا کمی با آنان آشنایی داشته باشم. در این جلسه من متوجه شدم که اکثر دانش آموزان سعی دارند به زبان مادری خود صحبت کنند. لذا، حدس زدم که به احتمال زیاد آنها در جمله سازی و انشانویسی ضعیفند. پیش بینی اینجانب درست از آب درآمد و فهمیدم که آنان شبیه شاگردان اول ابتدایی جمله های ناقص و ناتمامی درست می کنند که اکثر آنها اولشان با من شروع شده و آخرشان هم به دوست دارم ختم می گردد. فکر عجیبی ذهنم را به خود مشغول کرد و آن اینکه، چگونه خواهم توانست جمله سازی و انشانویسی این دسته از فراگیران را تقویت کنم. بعد، با توکل به خدا دنبال راه چاره گشتم تا مشکل پیش آمده را به راحتی حل کنم.
گردآوری اطلاعات(شواهد 1) :
        برای اینکه بتوانم درباره ی پرسش خودم(چگونه می توان انشانویسی دانش آموزان کلاس سوم را تقویت کرد؟)، اطلاعات دقیق تری به دست آورم، تصمیم گرفتم ضمن استفاده نمودن از نظرات همکاران پایه ی سوم، از نظرات معلمین ادبیات شهرستان و منابع موجود در زمینه ی درس انشا و جمله نویسی مطلع گردم. لذا، به قصد انجام تحقیق بر آن شدم پرسشنامه ای را در خصوص روش های ایجاد تحرک در جمله سازی و انشانویسی تنظیم نموده و در اختیار همکاران خود قرار دهم. البته، در کنار این کار، مصاحبه با همکاران را هم جدی گرفتم. پس از استخراج نتایج به دست آمده از پرسشنامه ها و نظرهای مختلف همکاران، برایم مشخص شد که :
ـ 100% معلمان معتقدند تا زمانی که دانش آموزان در تکلم زبان فارسی پیشرفت نداشته باشند، به ندرت می توانند در جمله نویسی و انشا پیشرفت کنند.
ـ اکثر همکاران جمله نویسی خوب را زیربنایی مهم برای درس انشا قلمداد کرده بودند.
ـ 90% پاسخ دهندگان معتقدند انشا را باید با روش های مختلف تدریس کرد، نه فقط با روش سنتی.
ـ اکثر همکاران به این امر باور داشتند که آموزش و نوشتن انشا لزوماً باید در کلاس درس صورت گیرد و به عنوان تکلیف خانگی به دانش آموزان محول نگردد.
تجزیه و تحلیل داده ها :
         پس از بررسی پرسشنامه ها، مطالعه ی کتاب های زیاد و نظرات همکارانم توانستم اطلاعات حاصل از کار خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به علل ناتوانی دانش آموزان در درس انشا پی برده و در این راستا به
2
یافته های جدیدی دست پیدا کنم که در امر تدریس این درس مهم برای من خیلی کارساز شد.
ـ خلاصه ی یافته های اولیه :
        مهمترین علل ناتوانی دانش آموزان در نگارش انشا عبارتند از :
1 ـ تسلط نداشتن دانش آموزان به زبان فارسی.
2 ـ اهمیت ندادن به جمله نویسی(توسط معلم در پایه ی دوم).
3 ـ عدم آشنایی دانش آموزان با اصول نوشتن.
4 ـ محول کردن درس انشا به محوطه ی خارج از کلاس و بهره مندی از کمک اولیا.
5 ـ تقویت نکردن مهارت گوش دادن در دانش آموزان، به انشاهای خوانده شده در کلاس.
6 ـ نبود فضای پرسش و پاسخ و نقد و بررسی نوشته های دانش آموزان در کلاس.
7 ـ مناسب نبودن موضوعات انتخاب شده با توجه به گروه سننی دانش آموزان.
8 ـ تدریس سنتی انشا(یکنواختی تدریس) توسط معلمان، مثلاً فصل بهار را تعریف کنید.
        از نظر مفهومی، انشا به معنی ایجاد کردن، پرورش دادن، ابداع و خلق کردن است و آنچه را که امروزه فنّ انشا گفته می شود، از نخستین معنای آن(ایجاد) گرفته شده است. انشا به معنی نظم دادن به فکر، ایجاد کلام، سخن و نگارش است. معادل فارسی انشا دبیری است که به معنی منشی گری و کتابت می باشد. در اصطلاح ادبیات، انشا عبارت از نگارش جملات و عباراتی است که افکار نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان می کند، که خواننده آنها را به سهولت بفهمد و برایش خوشایند و مطلوب باشد.
        از آنجایی که کلاس سوم دبستان سرآغاز نوشتن انشا محسوب می گردد، لذا توجه به این مقوله جهت ارایه ی راهکارهای جدی برای ایجاد تنوع و یادگیری باثبات انشا کاملاً ضروری به نظر می رسد. اینجانب، سعی نموده ام علل عمده ی ناتوانی دانش آموزان در انشا و روش های ایجاد تحرک در آن را به همراه فنون ابتکاری جمله نویسی که زیربنای مهم نوشتن انشاست، مورد بررسی قرار دهم.
        به نظر بنده، اولین و مهمترین علت ضعف انشانویسی دانش آموزان عدم تسلط کافی آنان به زبان فارسی  می باشد. اگر دانش آموزان در محیط آموزشگاه به زبان فارسی صحبت کرده و در خانه نیز از شبکه های فارسی صدا و سیما برنامه های کودک مورد علاقه ی خود استفاده کنند، این امر کمک زیادی به مشکل انشانویسی    دانش آموزان می کند. دومین علت ضعف انشا مربوط به تمرین جمله نویسی در پایه های اول و دوم است، که اگر معلمین پایه های قبل آموزش و ارزیابی جمله نویسی دانش آموزان را به طور جدی تر عمل کنند، و با روش های کلیشه ای جمله نویسی را تدریس نکنند، دانش آموزان در پایه ی سوم با مشکل انشانویسی مواجه نمی شوند.
        به هر حال، مهمترین شاخص هایی که باید در امر آموزش انشا به آنها توجه نمود، عبارتند از :
1 ـ در اولین جلسات انشا، نوشتن آن را اجباری نکنید. فقط سعی کنیم در مورد موضوع داده شده نظرات شفاهی خود را بیان کنند. مثلاً، اگر خورشید یک هفته طلوع نکند ...
2 ـ از هر کودک به قدر توانایی ها و دانسته هایش انتظار داشته باشیم.
3
3 ـ نوشته های دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه نکنیم.
4 ـ از دادن مفاهیم و موضوعات انتزاعی در مراحل اولیه ی انشانویسی پرهیز نماییم، زیرا ناتوانی کودکان در نوشتن باعث بدبینی و نفرت از انشا می شود.
5 ـ به دانش آموزان بفهمانیم که مقدار انشا مهم نیست، بلکه چیزهایی که می نویسند، مهم است.
6 ـ یادآوری کنیم که از جملات تکراری استفاده نکنند.
7 ـ بهتر است گاهی اوقات انتخاب موضوع انشا را به خود دانش آموزان واگذار کنیم.
8 ـ تفکیک انشا به سه قسمت(مقدمه،متن،نتیجه گیری) را به دانش آموزان تحمیل نکنیم.
9 ـ در ابتدای کار باید از دانش آموزان بخواهیم که انشاهای گروهی بنویسند.
10 ـ اگر دانش آموزی در نوشتن مشکل دارد، می تواند از روی انشای دوستش بنویسد.
11 ـ قبل از نوشتن به دانش آموزان اجازه بدهیم سؤالات خودشان را در خصوص موضوع انشا بپرسند.
12 ـ دانش آموزان با اطلاعات بیشتر را به نوشتن داستان کوتاه تشویق کنیم.
13 ـ انشا حتماً باید در سر کلاس نوشته شود.
14 ـ موقع خواندن انشا دانش آموزان به انشا خوب گوش داده و انشاهای یکدیگر را نقد کنند.
15 ـ برای پیشرفت در انشا، باید زنگ های هنر را در مدارس جدی بگیریم. دانش آموزان در هر مورد هر اثری که خلق می کنند، باید در مورد آن صحبت کنند. این امر، در نوشتن انشا خیلی مهم است.
16 ـ باید ترتیبی اتخاذ نمود تا دانش آموزان خوب نگاه کردن و خوب گوش دادن را بیشتر تمرین کرده تا بتوانند حتی در مورد یک قطعه چوبی که از یمن پیدا کرده و به آنها می دهیم، در باره اش صحبت کنند.
17 ـ بهتر است موضوعات انشا را از مسایل روز که در خور فهم دانش آموزان باشد، انتخاب کنیم. مثلاً، اگر اسرائیل به جای غزه به ایران حمله کند، چکار می کنید؟
ارایه ی راه حل موقتی :
         با توجه به فرآیند آموزش انشا، روش های ابتکاری زیر، برای آموزش جمله سازی دانش آموزان از منابع مکتوب موجود استخراج شد، که در قالب راه های موقتی برای اجرا در کلاسم تنظیم و انتخاب کردم. مهمترین این روش های عبارت بودند از  :
1 ـ بنده قبل از هر چیز در زنگ جمله نویسی دانش آموزانم را وادار می کردم که همیشه در کلاس به زبان فارسی صحبت کرده و در نوشتن جمله نهایت دقت را بکنند و با استفاده از حروف ربط( و ـ تا ـ که ـ و ...) سعی کنند جملات بلندی بنویسند. مثلاً، علی به کتابفروشی رفت و از آنجا دو کتاب داستان خرید تا آنها را مطالعه کند. این روش در تقویت انشا نویسی هم خیلی مؤثر بود.
 
 
 
4
2 ـ روش کارتي : در این روش که بیشتر به یک بازی پرهیجانی شباهت دارد، دانش آموزان کلاس را به گروه های 5،6،7 و ... نفره تقسیم نموده و کارت ها یا تکه کاغذهایی که قبلاً روی آن ها جملاتی را نوشته ایم، به افراد   گروه ها می دهیم تا با آن کارت های کلمات روی میز خودشان جمله ای را ساخته و برای نمایش دادن به کنار تخته ی رنگی بیایند.
      حسن              در           کلاس           دوم             درس        می خواند           .   
 
 
 
 
3 ـ کلمه ی گمشده : روی تخته ی رنگی جمله ای را می نویسیم. یکی از بچه ها را انتخاب می کنیم تا پای تخته بیاید و جمله را بخواند و سپس از کلاس خارج شود. بعد از خارج شدن دانش آموز از کلاس یک یا دو کلمه از جمله را پاک می کنیم. از دانش آموزی که بیرون رفته است،می خواهیم که به کلاس بیاید با دیدن جمله ی ناقص بگوید که چه کلمه یا کلمه هایی پاک شده است. به او به تعداد کلمه هایی که درست گفته است،امتیاز می دهیم. سایر بچه ها هم باید هنگام ورود دانش آموز به کلاس و گفتن جمله او را تشویق نمایند.
4 ـ روش داستانی : با استفاده از کتاب قصه، مجلات کودک،ضبط صوت و ...، شاگردان داستانی را می شنوند، که بعد از تمام شدن آن،از آنها می خواهیم که به کنار تخته ی کلاس آمده و داستان و یا قسمت هایی از آن را که بیشتر خوششان آمده است،از زبان خودشان به بچه های کلاس بازگو نمایند. لازم به ذکر است که تعریف خاطرات یا فیلم های تلویزیونی خنده دار توسط دانش آموزان می تواند در تقویت جمله سازی آنان نقش مؤثری داشته باشد.
5 ـ جمله سازی گروهی : در این روش دانش آموزان در روی صندلی های خود می نشینند. به نخستین نفر از سمت راست یا چپ کلاس می گوییم که به دلخواه کلمه ای را بگوید و نفر دوم باید کلمه یا کلماتی را به آن بیفزاید تا جایی که جمله ی کاملی توسط چند دانش آموز ساخته شود. در انجام دادن این کار تلاش می کنیم که همه ی افراد کلاس در این جمله سازی بازی گونه شرکت نمایند.
مثال :                   نفر اول           نفر دوم           نفر سوم             نفر چهارم            نفر پنجم
                           علی                 با                  نادر                توپ بازی            می کند.
            بهتر است که یکی از اعضای گروه جمله ی گروه خود را در تخته ی رنگی بنویسد.
6 ـ روش خورشیدی : در این روش،کلمه ای مثل کلاس را در روی تخته در وسط خورشید نوشته و از دانش آموزان می خواهیم در مورد کلاس هر چه به ذهنشان می رسد،در اطراف خورشید نوشته و با آن کلمات جمله سازی نمایند.
درس
معلم                                                            کلاس
صندلی
5
7 ـ جمله های خنده دار : در این روش از دانش آموزان می خواهیم در پایان املای خود مثلاً برای کلمه ی خرس و ... جمله ی خنده داری بنویسند. در اوقات فراغت نیز می توانیم همین کار را با دادن چند کلمه ای در دفتر جمله سازی دانش آموزان انجام دهیم.
8 ـ جمله سازی تخیلی : در این روش از چند نفر دانش آموز(5 تا 6 نفر) دعوت می کنیم که به کنار تخته ی کلاس بیایند. از نفر اول می خواهیم که به طور دلخواه جمله ای را بگوید و نفر بعدی با گفتن جمله ی دیگر این کار و بازی را ادامه دهد و نفر سوم همین طور. در آخر این بازی دانش آموزان یک داستان تخیلی خلق می کنند که برای آن ها خیلی لذت بخش است.
مثال :        
نفر اول : محمد صبح زود از خواب بیدار شد.
نفر دوم : دست  صورت خود را شست.
نفر سوم : صبحانه اش را خورد. و ...
9 ـ نوشتن جملات زیبا و طولانی : در این روش دانش آموزان قلم و کاغذ آماده می کنند و در مورد کلمات خواسته شده(تعداد اختیاری) جملات زیبا و طولانی می نویسند و بعد نمایشگاه جمله نویسی در کلاس تشکیل می گردد. از تک تک دانش آموزان می خواهیم که به کنار تخته ی کلاس آمده و جمله های خود را برای دوستانشان قرائت کنند. زیباترین جمله ها چند روز در نمایشگاه باقی می ماند.
10 ـ جمله سازی تلفیقی : در این روش در کنار سایر دروس تلاش می کنیم که جمله سازی را هم تمرین نماییم.
چند مثال :
            در زنگ نقاشی از دانش آموزان می خواهیم که نقاشی های خود را در چند جمله به صورت کتبی توضیح دهند یا بعد از تشکیل نمایشگاه نقاشی به طور شفاهی در مورد نقاشی های خودشان صحبت کنند. در زنگ علوم از دانش آموزان می خواهیم مثلاً برای جنگل یا بیابان و ... جمله ای درست کنند. در زنگ ریاضی از دانش آموزان می خواهیم برای عبارت 9 = 5 + 4 جمله ای را درست کنند.
گردآوری اطلاعات(شواهد 2) :
        با مرور نتایج حاصل از اجرای راه های موقتی در کلاسم، و نیز با مراجعه به سایر کتاب های موجود، اطلاعات کامل تری در زمینه ی تحرک اثربخش فراگیران در انشانویسی به دست آوردم، که عبارتند از :
1 ـ جمله سازي : اين كار به روش هاي گوناگون انجام مي شود و نوع متداول آن اين است كه كلمه اي به دانش آموزان مي دهيم و از آن ها مي خواهيم با آن جمله اي بسازند.(اين كار از كلاس اول شروع مي شود).
2 ـ پر كردن پرسشنامه : انسان در زندگي ناگزير است در همه ي سنين پرسشنامه هايي را تكميل كند. پرسشنامه هاي دوره ي ابتدايي كوتاه و شامل نام و نام خانوادگي، نام پدر، نام مادر، سنّ، جنس، تاريخ تولد و شماره ي تلفن است.
3 ـ برچسب نويسي : در اين قسمت از دانش آموزان خواسته مي شود براي اشياي متعلق به خود و يا اشياي متعلق به كلاس ، برچسب هايي تهيه و روي آن ها نصب كنند.
6
4 ـ علامت نويسي : در اين تمرين از دانش آموزان مي خواهيم جمله ي كوتاهي را كه خود بيان كرده اند ، روي كارتي بنويسند و در محلّ مناسبي نصب كنند. مانند : به گُل ها دست نزنيد.
5 ـ جانشين سازي ضماير و اسامي : مثال / در جمله ي زير به جاي ضمير از اسامي و به جاي اسامي از ضمير استفاده كنيد :                            «احمد و رضا فوتبال بازي مي كنند».
6 ـ بسط جملات : جمله ي كوتاهي در اختيار دانش آموزان قرار مي دهيم و از آنان مي خواهيم آن را بسط دهند. مثال :                        «آن مرد آمد ...»
7 ـ دوباره سازي جمله : جمله اي روي تخته مي نويسيم و از دانش آموزان مي خواهيم آن را با كلمات ديگري دوباره سازي مي كنند. مثال : «قبل از اين كه درس رياضيات تمام شود ، زنگ زده شد».
8 ـ مقايسه ي كلمات با هم : كلماتي را روي تخته مي نويسيم و از دانش آموزان مي خواهيم آنها را با هم مقايسه كنند و جملاتي درباره ي آنها بنويسند. مثال : «ماهي ... در آب زندگي مي كند». / «پرنده ... در هوا پرواز مي كند».
9 ـ دستورالعمل نويسي : از دانش آموزي كه بادبادك يا عروسكي درست كرده است ، مي خواهيم دستورالعمل كار خود را بنويسد و آن را در كلاس بخواند.
10 ـ درست كردن كارت  هاي تبريك افتخاري : به مناسبت اعياد و جشن هاي گوناگون از دانش آموزان مي خواهيم كارت هايي را براي افراد يا گروه خاصي تهيه و پيام هايي روي آنها درج كند.
11 ـ استدلال : براي اينكه كودكان را وادار به استدلال كنيم ، سؤالاتي مطرح مي كنيم و از آنان مي خواهيم به آنها جواب دهند. نظير : «اگر در راه خانه تا مدرسه پول خود را گم كرديد ، چه كار مي كنيد»؟ «چرا ما بايد به والدين خود كمك كنيم»؟
12 ـ نامه نويسي : بايد به دانش آموزان ياد داد تا به جاي جملات شفاهي ، بعضي وقت ها درخواست هاي خود را به صورت كتبي بنويسند و به معلم خود بدهند. مثلاً : معلم عزيز! از تو خواهش مي كنيم فردا در زنگ ورزش ما را به باشگاه ببريد.
13 ـ گزارش نويسي : اگر دانش آموزان از جايي بازديد كردند، بايد آن ها را راهنمايي كرد تا حدّ اقل در مراحل اوليه به صورت گروهي برداشت هاي خود را در مورد بازديدشان بنويسند. مثلاً، «ساعت 8 صبح سوار ماشين شديم و به طرف كارخانه ي ...»
14 ـ روش تصويرخواني : گاهي يك يا چند تصوير درخور فهم را در اختيار كودكان قرار مي دهيم و بعد ، از آنها مي خواهيم هر آن چه مشاهده كرده اند، در قالب چند جمله روي كاغذ بنويسند و سپس، آن جمله ها را مرتب و در صورت توانايي چند جمله ي ديگر هم به آن اضافه كنند.
15 ـ انشاي تكميل كردني : بعضي وقت ها داستان نيمه تمامي را در اختيار دانش آموزان قرار مي دهيم و از آنان  مي خواهيم كه آن داستان را با سليقه ي خود تكميل نمايند. اين روش براي پرورش خلاقيت كودكان خيلي مهم است.
16 ـ انشا به روش نقاشي كردن : گاهي با خواندن داستاني درباره ي موضوعي از دانش آموزان مي خواهيم كه براساس ذهنيت خود ، از داستان يك نقاشي بكشند.
7
17 ـ انشا در پايان نقاشي : گاهي اوقات بچه ها در زنگ نقاشي تصاويري رسم مي كنند و در پايان بدون اطلاع قبلي از آن ها مي خواهيم چند جمله درباره ي تصاويري كه كشيده اند ، بنويسند.
18 ـ تمرين انشا با روش ساختن جمله اي خنده دار : بنده - خسرو حسنعلي زاده -  در كلاس اول پس از پايان نوشتن املا توسط دانش آموزانم،از آن ها مي خواهم كه در پايان املا حتماً يك جمله ي خنده دار و گاهي يك جمله ي معمولي درباره ي موضوعي خاص كه خودم تعيين مي كنم،بنويسند. اين امر در تقويت جمله سازي و نهايتاً نوشتن انشا بسيار مؤثر است. نمونه هايي از جمله هايي كه دانش آموزان مي نويسند :
ـ جمله ي خنده دار : «بامشاد در آسمان پرواز مي كند».  ـ جمله ي معمولي : «ما آمريكا را پارچه پارچه مي كنيم».
19 ـ متن هاي ادبي : خواندن متن هاي ادب ي كودكانه، علاقه ي دانش آموزان را به انشا نويسي بيشتر خواهد كرد.
20 ـ خواندن سفرنامه  هاي نويسندگان : در كلاس  هاي بالاتر خواندن سفرنامه  هاي نويسندگان كنجكاوي     دانش آموزان را تحريك خواهد نمود و ما مي توانيم با استفاده از اين روش ها ، از دانش آموزان بخواهيم در پايان اردوي يك روزه ي خود گزارشي را تنظيم كرده و به معلم خود تحويل دهند.
21 ـ انشا به روش خورشيدي : در اين روش از دانش آموزان مي خواهيم كلمه اي مثل «دريا» را در دفتر خود بنويسند و هر يك از اعضاي گروه ها هر كلمه اي را كه در مورد دريا به ذهنشان برسد، بنويسند و سپس با كلمات نوشته شده جمله بسازند و آخرالامر جملات را به هم ربط داده و درباره ي دريا به صورت گروهي انشايي را بنويسند.
 
 
 
ـ مثال : نهنگ بزرگ ترين جانور دريا مي باشد.
21 ـ روش بارش فکری : یکی از راه های تقویت دانش آموزان در نوشتن انشا استفاده از روش بارش فکری است. در انی روش، موضوعی در تخته ی کلاس نوشته می شود و از کل دانش آموزان درخواست می گردد که نظرات خودشان را در مورد موضوع نوشته شده بیان کنند. مثلاً، اگر خورشید به مدت یک هفته طلوع نکند، چه می شود؟ دانش آموزان جواب هایی از قبیل همه جا تاریک می شود، از سرما می لرزیم، نمی توانیم درس بخوانیم و ...، سپس از آنها می خواهیم که هرچه را که از دوستانشان شنیده و یاد گرفته اند، بر روی کاغذ آورده و به آموزگار خودشان تحویل دهند.
22 ـ آموزش انشا به روش داستان سازی : ابتدا از کل دانش آموزان کلاس می خواهیم در کلاس ساکت نشسته و با دقت به جملات دوستانشان گوش دهند. به دانش آموزی که در یکی از جلوترین ردیف ها نشسته، می خواهیم جمله ای نظیر علی صبح زود از خواب بیدار شد، بگوید و نفر بعدی جمله ی دیگری در تکمیل آن ذکر کند. مثلاً، دست و صورت خود را شست و ...، همین طور ادامه می یابد و در خاتمه دانش آموزان آنچه را که شنیده اند، در روی کاغذ نوشته و متن های خود را در حضور معلم و دوستان خود در کلاس بخواند.
 
8
23 ـ یکی از ابتکارات بنده، این است که هر روز در تخته ی کلاس بعد از نوشتن به نام خدا واژه ی دقت را در اندازه ی بزرگ در تخته نوشته و دورش خط می کشیدم و از دانش آموزان می خواستم که به همه چیز با دقت نگاه کنند، چون ممکن است در مورد وسایل، اشیا و یا نفرات موجوددر کلاس از آنها سؤال هایی بکنند. در این روش، دو نفر از دانش آموزان را به پای تابلو دعوت می کردم و از یکی از آنان می خواستم با دقت به سر و وضع دوستش نگاه کند و سپس دوستش را توصیف کند. مثلاً، دانش آموزی که در کنار من می بینید، نامش کامیار است، در کلاس سوم درس می خواند، قدش از من بلندتر است، کاپشن سفید و شلوار لی پوشیده است و ...، سپس جاهای آنها را عوض می کردم و داستان همین طور ادامه می یافت. دانش آموزان در این روش به نحو احسن    می توانستند قوه ی بیان خود را تقویت نمایند.
24 ـ فی البداهه صحبت کردن : از دانش آموزان می خواستم در مورد هر چیزی که من از آنها می خواهم، باید اظهار نظر بکنند. مثلاً، قطعه چوب، سنگ کوچک یا مدادتراشی و ... به دست آنها می دادم و از آنها می خواستم در مورد چیزی که در دستشان است توضیحات کافی بدهند. مثلاً، می گفتند چیزی که در دست من می بینید، مدادتراش است، جنسش پلاستیکی و یک تیغه ی فلزی دارد. این وسیله برای ...
25 ـ جمله سازی گروهی : گاهی اوقات از دانش آموزان می خواستم که هر یک کلمه ای را بگویند تا ما با آن کلمات اول جمله و سپس داستان کوتاه بسازیم. ولی نفر اول را وادار می کردم کلمه ای انتخاب کند که الزاماً اسم باشد، مثلاً حسن. نفر دوم می گفت با علی، نفر سوم در حیاط ... مدرسه، مثلاً بازی ... می کردند. بدین ترتیب،  می توانستیم جملات قشنگ و داستان های کوتاهی در کلاس بسازیم.
26 ـ انشای مسابقه ای : در این روش، دانش آموزان کلاس را به گروه های مختلف تقسیم می کردم و جمله ای را در تخته ی کلاس می نوشتم و از تمامی گروه ها که یک نفر از آنها کار نوشتن یا منشی گری را به عهده می گرفت، می بایستی ادامه ی جمله ی نوشته شده در تخته را می نوشتند و هر گروه که می توانست این کار را به نحو احسن انجام دهد، مورد تقدیر قرار می گرفتند. مثلاً، این جمله را در تخته می نوشتند : شیری در جنگلی زندگی می کرد. روزی شیر از خواب بیدار شد و ناگهان چشمش به ... با این روش دانش آموزان به صورت گروهی داستان های متفاوتی درست می کردند و بدون ترس کار نوشتن را ادامه می دادند.
27 ـ روش الگویی : گاهی اوقات بنده مطلبی را درباره ی خودم می نوشتم(بیوگرافی) و در کلاس در حضور دانش آموزان می خواندم و از آنها می خواستم مطالبی شبیه نوشته های من بنویسند و در کلاس بخوانند. مثلاً، بنده ... هستم، 45 سال سن دارم، در کلاس ... با این روش دانش آموزان قادر بودند در مورد خودشان مطالب جالبی بنویسند و نهایتاً قدرت انشانویسی آنها تقویت می گردید.
28 ـ انشای گروهی : دانش آموزانی که در نوشتن انشا مشکل داشتند، به آنها اجازه می دادم در جلسات اولیه از روی انشای دوستانشان بنویسند و در این زمینه مهارت لازم را کسب کنند.
 
 
9
اجرای راه حل نهایی :
        روش هایی را برای ایجاد تحرک در انشانویسی شاگردانم انتخاب و آنها را در قالب راهکارهای عملی برای برطرف کردن مشکل انشانویسی شاگردانم در کلاسم اجرا کردم. البته، برای اینکه در فرآیند اجرای این راهکارها مشکل خاصی به وجود نیاید، با همکارانم، به خصوص همکار پایه ی سوم آموزشگاهمان مشورت کردم و از آنها خواستم که با اعلام نظراتشان مرا در بهبود درس انشای شاگردانم کمک کنند. همکارانم نیز ضمن اینکه راهکارهای مرا مورد تأیید قرار دادند، قول همکاری به من دادند. سرانجام، راهکارهای مورد نظرم را در کلاسم اجرا کردم و اصل اول را بر این نکته قرار دادم که، قبل از هر راهکاری، با دیده ی احترام به شاگردانی که در نوشتن انشا مشکل داشتند، بنگرم، چرا که می دانستم توجه به شخصیت و خلق و خوی شاگردان، موجب تقویت مثبت عزت نفس آنها می شود. به هر حال، بعد از چند روز که از اجرای راهکارهایم گذشت، متوجه شدم آنهایی که در نوشتن انشا مشکل داشتند، به مرور تغییراتی در نوع نگرش آنها به این درس مهم و اساسی ایجاد شده و تلاش می کنند که میزان و کیفیت تفکرشان موقع نوشتن انشا همتراز با سایر شاگردان باشد. زمانی که من همین نتایج اولیه را مشاهده کردم، احساس کردم که می توانم به زودی مشکل انشانویسی شاگردانم را به خوبی حل کنم. بنابراین، مصمم شدم تا سایر راهکارها را نیز با کمک و همکاری دانش آموزانم در کلاسم اجرا نمایم. چند روزی هم گذشت و شاگردانی که در درس انشا مشکل داشتند، از من خواستند تا راهکارهای مورد نظرم را تا آخر سال تحصیلی در کلاسشان اجرا کنم، چون به نظر آنها فکر کردن خیلی خوب است و نوشتن خیلی خوبتر. آن هنگام، من فهمیدم که در کارم تا حدودی موفق شده ام. دلایل موفقیتم عبارت بودند از :
1 ـ علاقه ی شاگردانم به زبان فارسی زیادتر شده بود.
2 ـ رفتار شاگردانم با یکدیگر مثبت تر و مطلوب تر شده بود.
3 ـ میل و رغبت شاگردانم برای تفکر در مورد موضوعات ساده و پیچیده بیشتر شده بود.
4 ـ وضعیت تحصیلی آنها در درس انشا بهتر شده بود.
5 ـ والدین شاگردانم از رفتار خوب فرزندانشان در خانه اظهار رضایت می کردند.
ارزیابی از اجرای راهکارها :
         وقتی نتایج خوبی از کارم به دست آوردم، تصمیم گرفتم خلاصه ای از آنها با همکارانم در میان بگذارم. همکارانم وقتی از روند رو به رشد دانش آموزانم در درس انشا باخبر شدند، پشتکار مرا در برطرف نمودن مشکل انشانویسی شاگردانم ستوده و اظهار داشتند که این یافته ها و چگونگی اجرای راهکارهایم در کلاس کیفیت مثبت و علمی دارد و می توان از آنها در سایر آموزشگاه ها نیز استفاده کرد. نظرات مثبت همکارانم در خصوص چگونگی اجرای راهکارهایم نشان می داد که، کار تحقیقی من بار علمی و غنایی مثبت و مطلوبی داشته است.
بحث و نتیجه گیری :
        با توجه به آنچه گفته شد، به طور کلی می توان چنین نتیجه گرفت که در مقطع ابتدایی، به خصوص در  پایه ی سوم ابتدایی از آنجا که در این پایه اولین سالی است که درس انشا تدریس می شود، معلم می تواند به
10
منظور تقویت بهتر مهارت های انشانویسی دانش آموزان، دلایل برتری انشاهای دانش آموزان را برای آنان بیان کند و نقاط قوت آنها را در این خصوص بیان نماید، تا از این طریق دانش آموزان دیگر این نقاط را در نوشته های هفته های بعدی خود مورد توجه قرار گیرد. از طرفی، نکته ی مهمی که معلمان در زنگ انشا باید مد نظر قرار بدهند، نوشتن انشا در سر کلاس و در حضور معلم است نه در منزل. اگر این روند در مدارس پی گیری شود، دانش آموزان در پایه های بالاتر و حتی در دوران دانشگاه و بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه هم به یقین نوشته های قوی تری خواهند داشت و این قدرت نوشتاری، باعث پیشرفت تحصیلی آنان نیز خواهد شد.
پیشنهادها :
        با نتیجه ای که از بحث با همکاران و در جلسات گروه های آموزشی منطقه ی خومان در مورد انشا داشتیم، با تجزیه و تحلیل آنها، روش های زیر برای آموزش بهینه ی درس انشا پیشنهاد می گردد :
1 ـ معلمان بايد آموزش هاي لازم در مورد تدريس انشا را ببيند.
2 ـ بايد وزارت آموزش و پرورش  در خصوص آموزش انشا كتاب هايي را چاپ و در اختيار معلمان قرار دهد.
3 ـ براي پيشرفت انشا نويسي دانش آموزان ، بايد به انشاي شفاهي توجهي خاص نمود.
4 ـ موضوع هاي انشايي توسط دانش آموزان نبايد در خانه نوشته شوند بلكه اين كار بايد در كلاس و در حضور معلم انجام گيرد.
5 ـ همان طوري كه كتابِ بنويسيم را از كتابِ بخوانيم جدا كرده ايم ، ما مي توانيم جمله سازي و انشا را نيز از كتابِ بنويسيم جدا كرده و تقريباً به عنوان يك واحد درسي مهّم ديگر تدريس بنماييم.
6 ـ جهت بهبود بخشيدن به كيفيت آموزشي انشا بايد حجم بعضي از كتاب ها را كم و زمان تدريس انشا را افزايش دهيم.
7 ـ براي ايجاد رغبت در درس انشا ، بايد در مدارس اتاقي را به عنوان كارگاه انشا در نظر گرفته و زنگ هاي انشا را در كارگاه هاي مذكور سپري كنيم.
8 ـ خواندن كتاب هاي داستان و خلاصه گويي و خلاصه نويسي داستان ها بايد جز برنامه هاي آموزشي كتابِ انشاي دانش آموزان باشد.
9 ـ تدريس انشا در مقطع ابتدايي حتماً بايد تخصصي باشد. يعني يك معلم در آموزشگاه به تدريس انشا بپردازد.
10 ـ انشا نبايد با روش سنّتي تدريس شود ،بلكه لازم است از انواع قالب هاي مختلف هنري مانند روزنامه ی ديواري، طنز، قصه، نقشه خواني، نمايشنامه نويسي و... در تدريس انشا استفاده نماييم.
 
 
 
 
 
11
منابع و مآخذ :
1 ـ احمدی، محمد(1388).چکیده ی کارگاه بررسی راهکارهای ایجاد تنوع در آموزش و ارزشیابی انشا. اشنویه : انتشارات مدیریت آموزش و پرورش اشنویه.
2 ـ اسدي، نسترن(1382).شناخت و آموزش خلاقيت در مدارس.تهران : انتشارات عابد.
3 ـ انوشه پور، ابوالفضل(1369).وش تدريس فارسي ابتدايي.كد (6004).تهران : انتشارات گيتا.
4 ـ ياقوتيان، رمضان علي(بی تا).راه هاي ايجاد تحرك در درس انشا.مجله ي رشد معلم.ش14.
5 ـ دهکردی، خدیجه(1377).روش های ابتکاری در آموزش .مجله ی رشد آموزش ابتدایی.ش1.
6 ـ شعباني، حسن(1385).مهارت هاي آموزشي و پرورشي(ج.1 : روش ها و فنون تدريس).تهران : انشارات سمت.چاپ20.
7 ـ کتاب معلم فارسی دوم دبستان(1381).کد(54).تهران : انتشارات اداره ی کلّ چاپ و توزیع کتاب های درسی.
8 ـ کتاب معلم فارسی سوم دبستان(1381).کد(51).تهران : انتشارات اداره ی کلّ چاپ و توزیع کتاب های درسی.
9 ـ گروه مؤلفان(1378).آموزش و ارزشيابي درس انشا در دوره ي ابتدايي.تهران : انتشارات دفتر آموزش عمومي.
10 ـ هنرمند قمي، محمدعلي(1361).روش هاي تدريس انشا در دوره ي ابتدايي.نشريه ي اطلاعات(8/11/61).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12 Normal 0 false false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4 /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}